Οι αμέτρητοι θησαυροί του Τατοΐου έρχονται στο φως και σκορπάνε λάμψη μιας άλλης εποχής

Από το σπάνιο Chivas για τη στέψη της Ελισάβετ και τα κρασιά που συνόδευαν ιστορικές στιγμές, βασιλικούς γάμους και βαφτίσια έως τις βραδινές τουαλέτες που βρέθηκαν σε δερμάτινες βαλίτσες, είναι αμέτρητοι οι θησαυροί που έρχονται στο φως για να διηγηθούν ξανά τα ξεχασμένα παραμύθια του βασιλικού κτήματος

Τον τελευταίο χρόνο, δηλαδή από τότε που το περασμένο καλοκαίρι άρχισαν να έρχονται στο φως οι χρυσοποίκιλτες βασιλικές άμαξες και οι σκονισμένες εντυπωσιακές Rolls-Royce, δεν σταματάμε να μετράμε θησαυρούς στο Τατόι: συλλεκτικά κομμάτια, όπως πίνακες, μπιμπελό και περίτεχνα έργα τέχνης, φωτιστικά και χειροποίητα χαλιά από τα βάθη της Περσίας, καθώς και μια σειρά από ρούχα, αναμνηστικά δώρα και αξεσουάρ που έβγαιναν μέσα από τις 70 βαριές μαύρες δερμάτινες βαλίτσες, άρχισαν να δια- μορφώνουν το παζλ των αντικειμένων που θα αξιολογηθούν και ενδεχομένως θα στοιχειοθετήσουν τους θησαυρούς του Τατοΐου, το οποίο θα μετατραπεί -επιτέλους!- σε μουσείο. Μόνο τα ρούχα που ήταν κρυμμένα στις κλειστές βαλίτσες, βραδινές τουαλέτες που φορούσαν τα μέλη της τότε βασιλικής οικογένειας στους αμέτρητους χορούς, παραδοσιακές φορεσιές που είχαν δοθεί ως δώρα από αρχηγούς άλλων κρατών, αρκούν για να επαναπροσδιορίσουν το χαμένο παραμύθι που κρύφτηκε πίσω από τα σκονισμένα αντικείμενα και τα αραχνιασμένα, εγκαταλειμμένα δωμάτια.

Χάρη στις άοκνες προσπάθειες των υπαλλήλων του υπουργείου Πολιτισμού, οι οποίοι τον τελευταίο χρόνο εργάζονται πυρετωδώς για να μπορέσουν να ταξινομήσουν ένα-ένα τα πολύτιμα αυτά αντικείμενα, έχει αρχίσει να διαμορφώνεται το ολοζώντανο, ξανά, σκηνικό του Τατοΐου. Σημαντικότατη, εν προκειμένω, η συμβολή του Συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοΐου, οι οποίοι έχουν εργαστεί εθελοντικά πάνω στην προστασία του άλλοτε βασιλικού οικήματος – τόσο του περιβάλλοντος χώρου όσο και των θησαυρών του. Είναι αυτοί που είχαν πρωτοκάνει λόγο για τις άμαξες που βρέθηκαν μόλις πέρυσι, αλλά και για τις εντυπωσιακές Rolls-Royce, οι οποίες, χάρη στις απαραίτητες παρεμβάσεις των ειδικών συντηρητών, αστράφτουν πλέον στον παρακείμενο χώρο της συντήρησής τους -το «Πρώτο Θέμα» είχε βρεθεί πέρυσι στον χώρο και είχε απαθανατίσει τις εργασίες.

Οι θησαυροί που έκρυβε η κάβα

Εως το τέλος της βασιλείας στην Ελλάδα, στόχος της οικογένειας και των διευθυντών του κτήματος ήταν να μπορεί το Τατόι να είναι όσο γίνεται πιο αύταρκες. Κύριο μέλημα των ορισμένων από τον βασιλιά διευθυντών του κτήματος ήταν, εκτός από το ενοίκιο που εισέπραττε το κτήμα από το ξενοδοχείο «Τατόιον» ενόσω ήταν σε λειτουργία (στόχος του υπουργείου είναι να καταφέρει να επαναλειτουργήσει), αλλά και από το «Χάνι του Λύγδα», να εκμεταλλευτούν, ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, τους υπάρχοντες πόρους όπως η καλλιέργεια της αμπέλου και η παραγωγή κρασιού, αλλά και η κτηνοτροφία με την ανάλογη παραγωγή προϊόντων. Ως εκ τούτου, όχι μόνο άρχισαν να καλλιεργούν τα αμπέλια, αλλά έφεραν και ειδικό οινοποιό, τον περίφημο Α. Ζάννο, που είχε σπουδάσει στη Γαλλία και ήταν αυτός που φρόντισε να χτιστεί σχετικό οινοποιείο και φυσικά να καλλιεργηθεί το διάσημο κρασί του κτήματος, το περίφημο Château Décélie.

Φυσικά εκτός από τα σπάνια μπουκάλια του «Πύργου Δεκελείας» προβλέφθηκε και η πιο μαζική παραγωγή, που έφτανε τις αρκετές χιλιάδες μπουκάλια, τα οποία, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει ο Κώστας Σταματόπουλος στο βιβλίο του «Τατόι: Περιήγηση στον χρόνο και τον χώρο» από τις εκδόσεις Καπόν, οι Αθηναίοι μπορούσαν να τα προμηθευτούν «αρχικώς στην αποθήκη των οινοποιών Ζάννου και Ρως, στο υπόγειο του Μεγάρου Μελά, έναντι του Δημοτικού Θεάτρου, και εν συνεχεία, από το 1890 και μετά, από την αποθήκη του καταστήματος εδωδίμων και αποικιακών του Σ. Παπαγιαννάκη, Σταδίου 40. Ισως η μεταβολή του τόπου διάθεσής του να συνδυάζεται με την απομάκρυνση του Ζάννου και την πρόσληψη στο Τατόι του γάλλου οινοποιού Cornillon, τον οποίον διαδέχθηκε, την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, ο Στουρμ από τη Ρηνανία.

Η ποιοτική βελτίωση του κρασιού του κτήματος, λευκού (14.000 οκάδες το 1903) και μαύρου (28.000 οκάδες, επίσης το 1903), φαίνεται όχι μόνον από την εμφάνισή του στο βασιλικό τραπέζι, αλλά και από το ότι επέτυχε να αποσπάσει το Μέγα και Χρυσό Μετάλλιο στη Διεθνή Εκθεση Παρισίων το 1900». Και είναι τότε ακριβώς που οριστικοποιούνται και οι ετικέτες Château Décélie και Clos Petalies, γνωστές για το βασιλικό στέμμα που φέρουν στο μπουκάλι. Ακολουθούν τα μαύρα έτη των πολέμων, με αποτέλεσμα η παραγωγή να σταματήσει και να συνεχιστεί αμέσως μετά τον πόλεμο –μόνο που τώρα το κρασί που καλλιεργείται στο κτήμα λέγεται απλώς Οίνος Τατοΐου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το οινοποιείο καταγράφεται ως το παλαιότερο κτίριο του κτήματος και ο λόγος που κατάφερε να διασωθεί είναι γιατί ένα τμήμα του ήταν υπόσκαφο, κάτι που βοηθούσε στη διατήρηση των κρασιών στη σωστή θερμοκρασία. Η εσωτερική επικοινωνία εξασφαλιζόταν μέσω μιας ξύλινης σκάλας. Μετά την αποχώρηση της βασιλικής οικογένειας το κτίριο μετατράπηκε σε αποθήκη. Σε αυτό τον διάδρομο, ανάμεσα στις στοίβες και τα βαρέλια, μεταφέρθηκαν τα αυτοκίνητα της Αυλής, στον ίδιο χώρο όπου βρίσκονταν σκορπισμένα εδώ κι εκεί τα πατητήρια, τα μόνιππα περιπάτου, αλλά και πλήθος άλλων αντικειμένων, ακόμα και εικονοστάσια! Η μέχρι πρότινος έλλειψη συντήρησης απέβη, μάλιστα, μοιραία, αφού πολλά από αυτά καταστράφηκαν ολοσχερώς μετά την κατάρρευση τμήματος της στέγης μετά από έντονη χιονόπτωση.

Σήμερα από αυτά τα μέρη, τα οποία καθαρίζονται και επαναξιολογούνται, έρχονται συνέχεια στο φως ανεκτίμητοι θησαυροί όπως ο μεγάλος αριθμός κρασιών και αλκοολούχων ποτών που έκρυβε η κάβα σε φιάλες που θεωρούνται σήμερα ιστορικά τεκμήρια και με συλλεκτικές ετικέτες. Οπως δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, «η κάβα του Τατοΐου, εκτός της σημαντικής συλλεκτικής της αξίας, έχει εξαιρετικά μεγάλο επιστημονικό και ερευνητικό ενδιαφέρον. Το έργο της ανάδειξης του πρώην βασιλικού κτήματος είναι πολυσύνθετο και απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις σε πολλούς και διαφορετικούς τομείς. Για την αξιολόγηση της κάβας συνεργαζόμαστε με ειδικούς επιστήμονες οι οποίοι κατέχουν την τεχνογνωσία τόσο σε οινολογικό επίπεδο όσο και σε ό,τι αφορά την ιστορική τεκμηρίωσή της. Στόχος μας είναι, με την ολοκλήρωση του έργου της αποκατάστασης και της επανάχρησης ως μουσείου του κτιρίου του Ανακτόρου, το τμήμα της συλλογής, που κατά την κρίση των ειδικών θα μπορεί να εκτεθεί, να βρει τη θέση του στον υπάρχοντα χώρο της κάβας του Ανακτόρου. Η κάβα του Τατοΐου, μια ιστορική συλλογή άνω των 50 ετών, ιδιαίτερης πολιτισμικής και οινικής αξίας, θα είναι επισκέψιμη».

Η Achaia Clauss και τα βαφτίσια του διαδόχου Γεωργίου

Ωστόσο, πιο γνωστό και από το κρασί που παρήγε το Τατόι είναι ο εκλεκτός οίνος που προμήθευε τη βασιλική οικογένεια ο Βαυαρός Γουσταύος Κλάους, ιδρυτής της γνωστής οινοποιίας και στενός φίλος του Παλατιού. Από το 1848, οπότε βρέθηκε στην Κέρκυρα για να εργαστεί σε μία από τις μεγαλύτερες γερμανικές εμπορικές εταιρείες, τη Fels & Co., ο Κλάους έτυχε να ζήσει ιστορίες άμεσα συνδεδεμένες με τη βασιλική οικογένεια. Μάλιστα ήταν η ίδια η αυτοκράτειρα Ελισάβετ της Αυστρίας που θέλησε να επισκεφτεί τον συμπατριώτη της το 1885, μόλις πέντε χρόνια πριν από τη γέννηση του τότε διαδόχου Γεωργίου Β’, υιού του Κωνσταντίνου.

Τα κτήματα της Αχαΐας, τα οποία αξιοποίησε δεόντως ο Κλάους, ήταν γνωστά στη βασιλική οικογένεια και από εκεί ακριβώς προερχόταν και το κρασί που σέρβιραν στα αυτοκρατορικά βαφτίσια, εν μέσω καύσωνος, στις 6-8 Αυγούστου του 1890, μαζί με petits vol-au-vents a la financiere και με εκλεκτό ψητό αρνάκι συνοδευόμενο από αρακά, όπως μας πληροφορεί σχετικά ο κ. Σταματόπουλος στο βιβλίο του «Τατόι: Περιήγηση στον χρόνο και τον χώρο».

Μεταξύ των εκλεκτών καλεσμένων στα βαφτίσια που έγραψαν ιστορία ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο γιος του ναυάρχου Κανάρη, ο πρόεδρος του Αρείου Πάγου Νικόλαος Δηλιγιάννης, οι πρεσβευτές Ιταλίας, Ρωσίας, Γερμανίας και Τουρκίας αλλά και πλήθος άλλων που θα γεύονταν στο ειδικό γεύμα μετά τη βάφτιση λευκό οίνο από τα κτήματα της Αχαΐας του 1882, καθώς και δύο εκλεκτά κρασιά από διαφορετικά chateaux. Οπως μας πληροφορεί σχετικά ο κ. Σταματόπουλος, δεν ήταν μόνο οι καρέκλες και τα σερβίτσια που εξασφάλιζαν την επιτυχία του γεύματος: «Είναι κυρίως τα φαγητά που είναι κάλλιστα. Το χαρτόνι πάνω στο οποίο είχε γραφτεί το menu έφερε στο επάνω μέρος την εικόνα της βασιλικής έπαυλης και από κάτω τον κατάλογο των εδεσμάτων πλαισιωμένων με ζωγραφιστή γιρλάντα από άνθη λεμονιάς, όπου αναγράφονταν γαλλιστί τα πιάτα με τη σειρά που θα σερβίρονταν, καθώς και τα προσφερόμενα κρασιά. Στη λίστα των τελευταίων απουσίαζε ο “Πύργος Δεκελείας”. […] Κατά τη διάρκεια του γεύματος, δύο ορχήστρες (η μπάντα της Ανακτορικής Φρουράς και η μπάντα του Πυροβολικού) έπαιζαν εναλλάξ, σε ικανή απόσταση από το τραπέζι, ώστε να μην εμποδίζουν τη συζήτηση, εκλεκτά μουσικά κομμάτια, δυστυχώς δεν γνωρίζουμε ποια». Φυσικά το γεύμα δεν τελείωνε αν ο βασιλιάς δεν ρωτούσε τον έμπιστο φουστανελά θαλαμηπόλο του, ο οποίος είχε την επίβλεψη του τραπεζιού ώστε να ξέρει ποιοι είχαν απομακρύνει τα πιάτα τους, να δώσει το σήμα ότι το γεύμα είχε περατωθεί. Τότε ήταν που σέρβιραν το επιδόρπιο και φυσικά καφέ σε άλλο σημείο του κήπου, στη σκιά των δέντρων, από υπηρέτες που περιέφεραν καφετιέρες και φλιτζάνια σε μεγάλους ασημένιους δίσκους.

Ολα αυτά δείχνουν ότι τα τελετουργικά και οι παραδόσεις κρατούσαν χρόνια, έως και αιώνες, στο Παλάτι, απόρροια των οποίων είναι και τα αντικείμενα που φυλάσσονταν σαν θησαυροί. Γνωρίζοντας προφανώς την άμεση σύνδεση της οικογένειας με το Παλάτι, οι σημερινοί υπεύθυνοι της Achaia Clauss αποφάσισαν να αναλάβουν καθήκοντα ειδικού συμβούλου για την εκτίμηση της κάβας του Τατοΐου, και μάλιστα pro bono. Οπως μαθαίνουμε, η συγκεκριμένη κίνηση θα συνοδευτεί από υπογραφή σχετικού Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ του ΥΠΠΟΑ και της εταιρείας. Υπεύθυνος από την πλευρά της εταιρείας είναι ο Περικλής Μπαλτάς, επικεφαλής του Ιστορικού της Αρχείου. Η Achaia Clauss είναι η πρώτη ελληνική οινοποιία η οποία ιδρύθηκε το 1861 και δραστηριοποιείται αδιάκοπα μέχρι σήμερα, ενώ λειτουργεί παράλληλα ένα πολυσύνθετο Μουσείο Οινικής Τέχνης. Τα εξειδικευμένα στελέχη της παρέχουν την τεχνογνωσία και την εμπειρία τους σχετικά με την αξιολόγηση και ανάδειξη της κάβας του Τατοΐου. Συγκεκριμένα, έχουν αναλάβει να αξιολογήσουν τις φιάλες του κτήματος και να τις διαχωρίσουν ανάλογα με τη σπανιότητα και την κατάστασή τους σε προϊόντα υψηλής αξίας λόγω σπανιότητας και οινολογικού ενδιαφέροντος ή κατάλληλα για έκθεση.

Το έργο της συντήρησης της κάβας του Τατοΐου βρίσκεται, επομένως, σε πλήρη εξέλιξη από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΠΟΑ και αναμένεται να αποκαλύψει ακόμη περισσότερους ιστορικούς και οινολογικούς θησαυρούς. Ηδη σε 235 κιβώτια έχουν αρχειοθετηθεί περίπου 4.000 φιάλες κρασιών και ποτών, με ετικέτες ιδιαίτερης αξίας, καλλιτεχνικής και ιστορικής, ακόμη και σπάνια κουτάκια αναψυκτικών, τα οποία δεν εισάγονταν την εποχή εκείνη στην Ελλάδα. Σημειώνεται ότι κάποια από τα κρασιά και τα αλκοολούχα ποτά είναι κατάλληλα προς κατανάλωση παρά τις προβληματικές συνθήκες στις οποίες εντοπίστηκαν. Οι εργασίες συνεχίζονται με την εξέταση 300 ακόμη κιβωτίων, προκειμένου να αξιολογηθεί η κατάσταση των φιαλών. Μεταξύ των σπάνιων κρασιών που έχουν βρεθεί στη συλλογή περιλαμβάνονται φιάλες Château Margaux, Château de Vincennes και Château Rothschild, καθώς και συλλεκτικές φιάλες ποτών, όπως η ειδική εμφιάλωση ουίσκι Chivas σε κεραμική φιάλη με αφορμή τον εορτασμό της ενθρόνισης της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας. Παράλληλα, υπάρχει μια πλούσια συλλογή φιαλών με ετικέτες από την παραγωγή του ίδιου του κτήματος.

Το σπάνιο Chivas

Εντύπωση έχει ήδη προκαλέσει το περίτεχνα φτιαγμένο κεραμικό μπουκάλι που βρέθηκε στην κάβα του κτήματος, ανάμεσα σε άλλα σπάνια ποτά, αφιερωμένο στον εορτασμό της ενθρόνισης της βασίλισσας Ελισάβετ της Αγγλίας. Πρόκειται για ένα από τα σπανιότερα αντικείμενα, άμεσα συνδεδεμένα με την επίσης βασιλική ιστορία των αδελφών Σίβας και τη στενή σχέση που διατηρούσαν με το βρεταννικό Στέμμα. Γνωστοί για τα μπουκάλια που έφτιαχναν κατόπιν παραγγελίας, οι αδελφοί Σίβας -και ειδικότερα ο Τζέιμς Σίβας- έλαβαν την πρώτη βασιλική παραγγελία από τη βασίλισσα Βικτόρια το 1843 και από τότε έγιναν οι αγαπημένοι της βασιλικής οικογένειας. Απόδειξη της στενής σχέσης είναι και το συγκεκριμένο μπουκάλι που βρέθηκε στην κάβα του Τατοΐου, το περίφημο «Royal Salute», ειδική έκδοση για την ενθρόνιση της βασίλισσας Ελισάβετ. Αρκεί μια ματιά στη φιάλη για να διακρίνει κανείς το πλέον διάσημο από τα βασιλικά οικόσημα, το Coat of Arms. Προκειμένου, λοιπόν, να τιμήσουν τη νέα τους βασίλισσα που φόρεσε το βασιλικό στέμμα το 1952, τα δύο αδέλφια έφτιαξαν έναν χρόνο αργότερα τη συγκεκριμένη έκδοση που πήρε την ονομασία της από τον Χαιρετισμό των 21 Οπλων που αποτίουν οι Ενοπλες Δυνάμεις σε τέτοια σπουδαία γεγονότα.

Ως εκ τούτου, το «Royal Salute» θεωρήθηκε το πιο πολύτιμο ουίσκι στη σύγχρονη ιστορία της βρετανικής μοναρχίας – ακόμα πιο πολύ από πλευράς συμβολισμού και από την πανάκριβη και σπάνια έκδοση με τα baccarat που κυκλοφόρησε η εταιρεία με αφορμή τον εορτασμό του Αδαμάντινου Ιωβηλαίου: κάθε τέτοιο μπουκάλι έφερε πάνω του 400 διαμάντια και έφτασε να πωλείται στο αστρονομικό ποσό των 150.000 λιρών. Το 1993 εκδόθηκε άλλη μία σπάνια έκδοση σε φιάλη από κόκκινο baccarat, ενώ το 2015, όταν η Ελισάβετ Β’ έγινε η μακροβιότερη μονάρχης στην Ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, η Chivas παρουσίασε μια μοναδική συλλογή δέκα φιαλών συνολικά με την ονομασία «The Royal Salute Age Collection». Αξίζει να σημειωθεί ότι το μπουκάλι της σειράς φιλοτέχνησε ο διάσημος βρετανικός οίκος Royal Doulton.

Οι κρυμμένες σκάλες

Ανάμεσα στα αντικείμενα που ξεχώρισαν και ήρθαν στο φως καταγράφονται και μερικά κρυφά σημεία και μέρη που μέχρι τώρα παρέμεναν αθέατα ακόμα και για τους γνώστες. Καθώς οι καθαρισμοί στον ιστορικό πυρήνα του κτήματος προχωρούσαν από την Πολιτική Προστασία, αποκαλύφθηκαν θαμμένες κάτω από τη βλάστηση και τα χώματα, στην αυλή του Υπασπιστηρίου, δύο εκπληκτικές σκάλες που ένωναν το πάνω επίπεδο του κήπου του Υπασπιστηρίου με το κάτω επίπεδο και τον κυρίως ανακτορικό κήπο.

Οι σκάλες αυτές που αρχιτεκτονικά ανοίγουν σαν βεντάλιες φέρουν εν πολλοίς στον νου σπουδαία δείγματα αντίστοιχης αρχιτεκτονικής, όπως οι περίφημες σκάλες του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, και δεν ήταν γνωστές μέχρι σήμερα, αφού δεν υπήρχε ολοκληρωμένη αρχιτεκτονική μελέτη. Καθώς το Υπασπιστήριο είναι το μόνο κτίριο στο Τατόι του οποίου τα αρχικά αρχιτεκτονικά σχέδια φυλάσσονται στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Τεκμηρίωσης του Μουσείου Μπενάκη (Αρχείο Μπούκη), δεν ήταν εύκολο κανείς να εικάσει την ύπαρξή τους. Είναι, επομένως, προφανές ότι οι εκπλήξεις στο αχαρτογράφητο, σε μεγάλο βαθμό, κτήμα είναι διαρκείς και οι θησαυροί που έρχονται στο φως ανεκτίμητοι. Με βάση τις ανακοινώσεις της υπουργού Πολιτισμού, οι μελέτες μπορεί να έχουν σε μεγάλο βαθμό ολοκληρωθεί μέχρι τον Αύγουστο της επόμενης χρονιάς, προκειμένου το 2023 το ανάκτορο να λειτουργήσει ως μουσείο. Μόλις πριν από λίγους μήνες ανακοινώθηκε ότι το ΚΑΣ ενέκρινε τις οριστικές μελέτες (αρχιτεκτονική, στατική, ηλεκτρομηχανική) για την αποκατάσταση του θερινού ανακτόρου στο Τατόι, και μάλιστα ομόφωνα.