Αναμφισβήτητα συγκαταλέγεται σε έναν από τους σπανιότερους θανάτους ηγετών που έχουν καταγραφεί ποτέ αυτός που επεφύλασσε η μοίρα για τον μόλις 27 ετών βασιλέα της Ελλάδος Αλέξανδρο Α’. Ο τέταρτος κατά σειρά άνακτας της χώρας ανήλθε στον θρόνο το 1917 και κράτησε τα σκήπτρα μόλις για τρία χρόνια, αφού τέτοιες μέρες πριν από 99 χρόνια είχε την ατυχία να τον… δαγκώσει μια μαϊμού! Είναι Πέμπτη 17 Σεπτεμβρίου του 1920 (με το παλιό ημερολόγιο που ίσχυε τότε) και ο νεαρός ηγεμόνας μόλις έχει βγει από τα θερινά ανάκτορα του Τατοΐου.
Επιβιβάζεται στην κάμπριο αμερικανικού τύπου βασιλική λιμουζίνα μάρκας Packard και ξεκινά αμέριμνος για την πρωινή του βόλτα στο καταπράσινο δάσος που περιστοιχίζει το θερινό ανάκτορο. Πρόκειται για μια απλή καθημερινή συνήθεια που προφανώς δεν προμηνύει τίποτα το συνταρακτικό. Για παρέα έχει μαζί το αγαπημένο του αλσατικό λυκόσκυλο, τον Φριτς, που του είχε κάνει δώρο ένας Άγγλος ανώτατος αξιωματικός του βαλκανικού μετώπου.
Αν και το λατρεύει, λίγο νωρίτερα το είχε μαλώσει επειδή παίζοντας έσπασε άθελά του τον μεγάλο καθρέφτη του υπνοδωματίου. Ωστόσο, τώρα τα έχουν ξαναβρεί οι δυο τους.
Η επίθεση από τη… μαϊμού
Ο νεαρός αυτόν τον καιρό είναι γενικότερα ευτυχισμένος, καθώς σε λίγους μήνες θα γίνει για πρώτη φορά πατέρας, ενώ μόλις τον περασμένο Ιούλιο μια ολόκληρη πόλη είχε πάρει το όνομά του. Επισκεπτόμενος το Δεδέαγατς της Θράκης, οι τοπικές Αρχές αποφασίζουν να το μετονομάσουν προς τιμήν του σε «Αλεξανδρούπολη», αποτελώντας τη σημερινή πρωτεύουσα του Νομού Έβρου. Απολαμβάνει τη δροσιά που προκαλείται από τη σκιά των φουντωτών δέντρων και το να βλέπει τα εξημερωμένα και ημιάγρια ζώα που κυκλοφορούσαν στον αχανή κήπο να τρέχουν περιστασιακά δίπλα του. Ανάμεσά τους υπάρχει και ένα ζευγάρι μαϊμούδων του γένους των μακάκων Μπάρμπαρι, που ενδημούν στη Βορειοδυτική Αφρική. Ξαφνικά, το σκυλί βλέποντας τα μικροκαμωμένα ζώα πετάγεται έξω από το αμάξι. Επιτίθεται χωρίς συγκεκριμένο λόγο στη θηλυκή μαϊμουδίτσα, που είναι δεμένη. Ο Αλέξανδρος σταματάει το αυτοκίνητο και τρέχει αποφασιστικά να τη σώσει από τα δόντια του Φριτς. Το σκηνικό παρακολουθεί πανικοβλημένο όμως και το αρσενικό ταίρι της μαϊμούς, που κυκλοφορούσε ελεύθερο, ο Μόριτς, που αντιλαμβανόμενος ότι το ταίρι του κινδυνεύει, ορμάει δαγκώνοντας με δύναμη τον αρχηγό του κράτους στην αριστερή γάμπα. Εκείνος με μια κίνηση προσπαθεί να σπρώξει βίαια το ζώο μακριά, αλλά αυτό αστραπιαία τον ξαναδαγκώνει στο αριστερό χέρι. Ο Αλέξανδρος ουρλιάζει από τον πόνο. Η άμμος στην κλεψύδρα της ζωής του μόλις έχει αρχίσει να μειώνεται δραματικά…
Η αγωνία στο Τατόι και η μοιραία απόφαση
Τις κραυγές ακούει ο Βερολινέζος Στουρμ, επόπτης του βασιλικού κτήματος, το ξύλινο σπιτάκι στο οποίο διαμένει βρίσκεται πολύ κοντά στο σημείο που έγινε το περιστατικό. Τα όσα βλέπει τον σοκάρουν, γιατί η μαϊμού που επιτέθηκε είναι δική του. Τόσο καιρό προσφέρει πρόθυμα τις υπηρεσίες του στο παλάτι και τώρα αισθάνεται ευθύνη για τον κλονισμό του στέμματος. Καταστενοχωρημένος από τη δραματική εξέλιξη που θα πάρουν τα πράγματα, θα πεθάνει λίγο αργότερα από κατάθλιψη. Τώρα όμως προσπαθεί να σώσει τη ζωή του νεαρού άρχοντά του. Τον μεταφέρει στο σπιτάκι και τον βάζει να ξαπλώσει. Το τραύμα του χεριού φαίνεται επιπόλαιο, αλλά αυτό του ποδιού δείχνει πολύ βαθύ και επικίνδυνο. Το εξαγριωμένο ζώο έχει αφαιρέσει μέρος από τη σάρκα. Αιμορραγεί συνεχώς. Ειδοποιείται το υπόλοιπο προσωπικό και πηγαίνουν τον νεαρό τραυματία με προσοχή στην πολυτελή κρεβατοκάμαρά του, στα ανάκτορα, προκειμένου να υπάρξει καλύτερη φροντίδα. Αυτό που ζητά ο εστεμμένος μέσα στον πανικό και τον πόνο του είναι να μη διαρρεύσει το συμβάν και περιπέσει στη χλεύη εκείνων που θα ήταν πρόθυμοι να καγχάσουν το γεγονός ότι τον δάγκωσε μια μαϊμού, όπως αναφέρει και ο συγγραφέας-ερευνητής Αλέξανδρος Ζαούσης στο βιβλίο του «Αλέξανδρος και Ασπασία» (εκδόσεις Ωκεανίδα).
Είχαν φαγωθεί οι τένοντες
Τηλεφωνεί μονάχα στον υπασπιστή και φίλο του, υπολοχαγό του Μηχανικού, Στέφανο Μεταξά. «Στείλε όσο πιο γρήγορα μπορείς στο Τατόι τον διακεκριμένο καθηγητή Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κωνσταντίνο Μέρμηγκα» θα του πει, καθώς ο βασιλικός ιατρός Κωνσταντίνος Αναστασόπουλος εκείνη την ώρα απουσιάζει. Όντως ο καθηγητής φθάνει εσπευσμένα μέσα στην επόμενη ώρα και βρίσκει τον 27χρονο ξαπλωμένο, με το ματωμένο πόδι πάνω σε μαξιλάρια. Τον εξετάζει και διαπιστώνει ότι από τα σουβλερά δόντια του ζώου έχουν μισοφαγωθεί εσωτερικά οι τένοντες. Απολυμαίνει τα τραύματα με οινόπνευμα και βενζίνη, ενώ τοποθετεί γάζες εμποτισμένες με ιώδιο στις πολτοποιημένες μυϊκές μάζες. Αντιβιοτικά ακόμη δεν κυκλοφορούν, καθώς αυτό θα γίνει με την ανακάλυψη της πενικιλίνης οκτώ χρόνια αργότερα, από τον Σκοτσέζο βιολόγο και φαρμακολόγο σερ Αλεξάντερ Φλέμινγκ. Μέχρι τότε τα αντισηπτικά ήταν αυτά που δρούσαν στα εισβάλλοντα βακτήρια, αλλά είχαν το κακό να εξουδετερώνουν παράλληλα και το ανοσοποιητικό σύστημα των ασθενών, με αποτέλεσμα να προκαλούν επί της ουσίας μεγαλύτερη ζημιά από αυτή που καλούνταν να γιατρέψουν. Παρ’ όλα αυτά, το συμβάν δεν κρίνεται ιδιαίτερα σοβαρό προκειμένου ο άτυχος βασιλιάς της Ελλάδας να χρειάζεται νοσηλεία σε νοσοκομείο. Ο καθηγητής Μέρμηγκας καθώς επίσης και ο βασιλικός ιατρός, που έχει εν τω μεταξύ μεταβεί στο Τατόι, δείχνουν να εμπιστεύονται υπέρ το δέον την κατά τα άλλα άριστη φυσική κατάσταση του νεαρού και εκτιμούν ότι η πληγή είναι ζήτημα χρόνου να επουλωθεί.
Το μυστικό διαρρέει
Η πρώτη νύχτα μετά το περιστατικό κυλά σχετικά ομαλά. Ο Αλέξανδρος ξυπνά κάποιες φορές από τον πόνο μέσα στον ύπνο του, αλλά το πρωί είναι απύρετος, κάτι που εκλαμβάνεται ως θετικό γεγονός. Ο οργανισμός δεν απαιτήθηκε να ενεργοποιήσει τους αμυντικούς μηχανισμούς δίνοντας κάποια ανοσολογική μάχη. Αυτό που ανησυχεί τον πανεπιστημιακό γιατρό Μέρμηγκα είναι μονάχα η ερυθρότητα που διαπιστώνει αλλάζοντας τις γάζες στο μισοφαγωμένο πόδι. Αν και η αυλή δεν θέλει να γνωστοποιηθεί το περιστατικό, η φιλοβασιλική εφημερίδα «Αθηναϊκή Πολιτεία» δημοσιεύει ένα μικρό κειμενάκι υπό τον τίτλο «Δυστύχημα εις τον Βασιλέα Αλέξανδρον – Τον εδάγκασε μια μαϊμού». Δυστυχώς όμως, τα επόμενα 24ωρα η κατάσταση του Αλέξανδρου επιδεινώνεται. Ανεβάζει πυρετό.
Την πέμπτη ημέρα, από το τραύμα αρχίζει να αναβλύζει πύον. Αυτό δεν είναι καλό σημάδι. Το περιστατικό ανησυχεί την κυβέρνηση και πρωτίστως τον ίδιο τον 56χρονο πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο πολύπειρος πολιτικός το τελευταίο διάστημα είχε βελτιώσει σημαντικά τις σχέσεις του με τα ανάκτορα, μετά τον αδυσώπητο εθνικό διχασμό που προκλήθηκε από τη σφοδρή αντιπαράθεση που είχε με τον πατέρα του νυν μονάρχη, τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α’, ο οποίος αναγκάστηκε το 1917 να αναχωρήσει οικογενειακώς για την Ελβετία δίνοντας τη θέση στον δευτερότοκο γιο του Αλέξανδρο (καθώς τον πρωτότοκο γιο του Γεώργιο δεν τον ήθελαν οι Μεγάλες Δυνάμεις εκείνης της εποχής), χωρίς να έχει παραιτηθεί επισήμως από τον θρόνο.
Ο Βενιζέλος ζητά να συγκληθεί τάχιστα ιατρικό συμβούλιο με τους καλύτερους επιστήμονες της χώρας. Αρχικά επιστρατεύονται τέσσερις καταξιωμένοι γιατροί. Ο καθηγητής της Χειρουργικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεράσιμος Φωκάς, που αργότερα θα διοριστεί και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ο καθηγητής Υγιεινής και Μικροβιολογίας Κωνσταντίνος Σάββας, που είχε διατελέσει και βασιλικός αρχίατρος των δύο προηγούμενων μοναρχών (του Γεωργίου Α’ και του Κωνσταντίνου Α’), ο επίσης διαπρεπής πανεπιστημιακός καθηγητής Ιατρικής Κωνσταντίνος Αναγνωστόπουλος και ο καθηγητής Χειρουργικής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Μαρίνος Γερουλάνος. Στο ιατρικό τιμ θα προστεθούν πολύ σύντομα ο Σπυρίδων Λιβιεράτος, ένας από τους ιδρυτές του Λαϊκού Νοσοκομείου, ο τακτικός καθηγητής Παθολογίας Μενέλαος Σακόρραφος και ο διατελέσας διευθυντής του σανατορίου «Σωτηρία» -και αργότερα γενικός διευθυντής Υγιεινής- Βλαδίμηρος Μπένσης.
Ο πρώτος εξ αυτών, ο καθηγητής Φωκάς, εντοπίζει στις 22 Σεπτεμβρίου στρεπτόκοκκο και προτείνει αμέσως ακρωτηριασμό του ποδιού για να προλάβουν το κακό. Η πρόταση, όμως, απορρίπτεται από το περιβάλλον του βασιλέα, ενώ και οι συνάδελφοί του είναι διστακτικοί σε μια τέτοια λύση, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει κάποια απτή εναλλακτική λύση στον ορίζοντα για την καταπολέμηση του βακτηρίου. Κρίνοντας σήμερα τα γεγονότα με την άνεση του χρόνου, θεωρούμε πως εάν ο Αλέξανδρος ήταν ένας κοινός θνητός, θα είχε επιζήσει με ένα ακρωτηριασμένο πόδι.
Ο Βενιζέλος, έχοντας πλήρη εικόνα της κατάστασης και αγωνιώντας για την υγεία του 27χρονου ηγέτη, μεταβαίνει στο Τατόι, ενώ κάποιοι ομογενείς εξ Αιγύπτου ενημερώνουν το παλάτι ότι στην Αφρική το δάγκωμα πιθήκου θεωρείται θανατηφόρο. Στα δόντια των πιθήκων, τους λένε, υπάρχουν υπολείμματα τροφών που σαπίζουν και γίνονται δηλητηριώδη. Τα νέα έχουν μαθευτεί σε όλους. Οι εφημερίδες αφιερώνουν καθημερινά πλέον ένα σημαντικό τμήμα της πρώτης σελίδας τους για τη δημοσιοποίηση των ιατρικών ανακοινωθέντων. Η κατάσταση της υγείας του βασιλέα όλο και χειροτερεύει, αλλά παρέχουν πάντοτε «μεγάλας ελπίδας η ισχυρή κράση και η αντοχή του οργανισμού». Από τα δημοσιεύματα του Τύπου γίνεται αντιληπτό πάντως πως ούτε η οικογένεια της αυτού μεγαλειότητος που διέμενε στην Ελβετία είχε πλήρη ενημέρωση για την κατάσταση της υγείας του. Αντιθέτως, οι απομακρυνθέντες από την Ελλάδα βασιλείς Κωνσταντίνος Α’ και Σοφία προετοιμάζουν ακάθεκτοι τον αρραβώνα του διαδόχου Γεωργίου με την πριγκίπισσα Ελισάβετ της Ρουμανίας, τον οποίο σκόπευαν να ανακοινώσουν τον επόμενο μήνα. Οι δε πρίγκιπες Ανδρέας και Χριστόφορος και η αδελφή τους Μαρία, με τις οικογένειες που είχαν δημιουργήσει, διέμεναν στη Ρώμη παίζοντας τις βραδινές ώρες μπριτζ.
Ζήτησε να πιει σαμπάνια
Κάθε 24ωρο που περνά, ωστόσο, λειτουργεί εις βάρος του πληγέντος. Το βράδυ της 24ης Σεπτεμβρίου το θερμόμετρο δείχνει 40,8 και παρουσιάζονται γαστρεντερικές διαταραχές με ίκτερο και ναυτία, συμπτώματα γενικής δηλητηρίασης. Την άλλη μέρα ο πυρετός πέφτει στους 37,4 βαθμούς. «Σας ταλαιπωρώ, αλλά τι να κάνω;» θα πει κάποια στιγμή ο βασιλιάς στους γιατρούς που έχουν μαζευτεί γύρω του, ζητώντας να του επιτρέψουν να πιει λίγο καμπανίτη (σαμπάνια), αντί για τσάι, και να καπνίσει ένα τσιγαράκι. Τα σκαμπανεβάσματα συνεχίζονται και τις επόμενες ημέρες, όπως και η εμπύρετη κατάσταση.
Το βράδυ της 30ής Σεπτεμβρίου φθάνει στην Ελλάδα ο Γάλλος καθηγητής Παθολογίας Φερδινάνδος Βιντάλ, ο οποίος θεωρείται ειδικός σε θέματα λοιμώξεων. «Bonjour, monsieur le professeur» («Καλημέρα, κύριε καθηγητά») θα του πει ο Αλέξανδρος. Κατόπιν εξέτασης, ο άρτι αφιχθείς γιατρός προτείνει τη χορήγηση κινίνης επειδή του γνωστοποιήθηκε ότι στο παρελθόν ο νεαρός είχε προσβληθεί από ελονοσία και φοβόταν πως τα μικρόβια παρέμεναν στον οργανισμό του, συμβάλλοντας στη γενική επιδείνωση. Θα προτείνει όμως και μια νέα θεραπευτική αγωγή, δραστική αλλά και πολύ επικίνδυνη. Ζητά να γίνουν δύο ενέσεις αυτεμβολίου. Οι άλλοι γιατροί μόλις το ακούν μουδιάζουν. Εάν εκχυθούν εκατομμύρια νέα μικρόβια στον οργανισμό με σκοπό να «σκοτώσουν» τα ήδη υπάρχοντα (αυτό που γίνεται, δηλαδή, σε κάθε εμβολιασμό), μπορεί να μην αντέξει ο μονάρχης στην κατάσταση που βρίσκεται.
Παρ’ όλα αυτά, οι σχετικές ενέσεις γίνονται. Όσο παραμένει ο Γάλλος στο παλάτι, εμφανίζονται τα πρώτα σοβαρά συμπτώματα πνευμονικής συμφόρησης, που σε περιπτώσεις σοβαρών λοιμώξεων υποδηλώνουν τον επερχόμενο θάνατο. Στις 5 Οκτωβρίου, παραμονή της αναχωρήσεώς του, ο Βιντάλ θα λάβει από τον βασιλιά το παράσημο του Ανωτέρου Ταξιάρχη του Σωτήρος. «Κύριε καθηγητά, δεν θα λησμονήσω το ευγενές ενδιαφέρον σας για μένα» θα του πει ο Αλέξανδρος, ο οποίος αγνοεί τη σοβαρότητα της κατάστασής του. Στις 7 Οκτωβρίου 1920 η κυβέρνηση καλεί τηλεγραφικώς ακόμη έναν διάσημο Γάλλο γιατρό να έρθει στην Αθήνα, τον χειρουργό Πιερ Ντελμπέ. Θα φτάσει στο Τατόι το βράδυ της 10ης Οκτωβρίου 1920. Η τελική του γνωμάτευση είναι τραγική. Οι πληγές έχουν επεκταθεί τόσο πολύ, που ακρωτηριασμός δεν μπορεί πια να γίνει. Ο ασθενής ανεβάζει πάλι πυρετό πάνω από 40 βαθμούς Κελσίου και κάνει αιμοπτύσεις. Η σηψαιμία έχει προσβάλει, μεταξύ άλλων, και τον έναν του πνεύμονα πλέον. Ο Γάλλος επιστήμονας αρκείται σε μια ένεση κατά των αναερόβιων μικροβίων και δηλώνει με νόημα πως «μόνο ο Αλέξανδρος θα μπορούσε να σώσει τον Αλέξανδρο». Οι γιατροί αποφασίζουν να μην ξανακάνουν αλλαγή επιδέσμων στο τραύμα, μια τρομερά επίπονη διαδικασία, για να μην επιφέρουν το μοιραίο νωρίτερα. Η επιστήμη έχει σηκώσει τα χέρια ψηλά.
Στην κηδεία ο Βενιζέλος του έπλεξε το εγκώμιο
Τη νύχτα της 11ης προς τη 12η Οκτωβρίου 1920 (24ης προς 25η Οκτωβρίου με το νέο ημερολόγιο) ο Αλέξανδρος πέφτει σε κώμα. Λίγα λεπτά πριν, με όση δύναμη του είχε απομείνει, είχε τραβήξει προς το μέρος του την έγκυο σύζυγό του Ασπασία Μάνου και είχε κρυφτεί στην αγκαλιά της σαν τρομαγμένο παιδί. Σβήνει στις τέσσερις και δέκα το απόγευμα μέσα σε φρικτούς πόνους. Το κακοδιατυπωμένο ιατρικό δελτίο που εκδίδεται για τον θάνατό του αναφέρει: «Μετά βραχείαν αγωνία, καθ’ ην η Αυτού Μεγαλειότης κατελήφθη υπό σπασμωδικών κινήσεων του προσώπου, εξέπνευσε περί 4ην και 12 λεπτά μετά μεσημβρίαν». Το σώμα του ταριχεύτηκε και ενταφιάστηκε στον λόφο Παλιόκαστρο, στο βασιλικό κοιμητήριο Τατοΐου. Στην κηδεία που τελέστηκε στον Μητροπολιτικό Ιερό Ναό Αθηνών δεν επετράπη να παραστούν οι γονείς του. Μονάχα στη γιαγιά του, τη βασίλισσα Όλγα, δόθηκε το δικαίωμα να είναι παρούσα στις τελευταίες ώρες του. Ομως, η μικρή ατμοκίνητη θαλαμηγός που πήρε από την Ιταλία έπεσε σε θαλασσοταραχή όταν βρέθηκε στα νερά της Αδριατικής και δεν τον πρόλαβε ζωντανό. Εφτασε με καθυστέρηση σχεδόν 24 ωρών. Τον είχαν ήδη ντύσει με τη μεγάλη στολή. Το πρόσωπό του ήταν γαλήνιο. Όταν τον είδε η Όλγα, ψιθύρισε: «Τι ωραίος που είναι ο Αλέξανδρός μου… Το παιδί μου θα αναπαυθεί στον Παράδεισο… Το παιδί μου ήταν καλό…».
«Σεβάστηκε το πολίτευμα»
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος θα του πλέξει το εγκώμιο, τονίζοντας ότι ο Αλέξανδρος εμπνεύστηκε από το παράδειγμα του παππού του, Γεωργίου Α’, και υπήρξε υπόδειγμα δημοκρατικού βασιλιά που σεβάστηκε το πολίτευμα της χώρας. Στον τάφο του δεν αναφέρεται ως άνακτας, αλλά ως «βασιλόπαις της Ελλάδος» που «εβασίλευσεν αντί του πατρός αυτού». Οι μακάκοι θανατώθηκαν, ενώ η γυναίκα του έφερε στον κόσμο την κόρη τους πέντε μήνες αργότερα. Πέθανε σε βαθιά γεράματα τον Αύγουστο του 1972 στη Βενετία. Η αντιβασιλεία ανατέθηκε προσωρινά στον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Στις εκλογές που διεξάγονται την 1η Νοεμβρίου ο Ελευθέριος Βενιζέλος ηττάται. Δεν καταφέρνει να βγει ούτε βουλευτής και λίγα 24ωρα αργότερα αναχωρεί πικραμένος για το Παρίσι, δηλώνοντας ότι αποσύρεται από την ενεργό πολιτική, χωρίς να το τηρήσει. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Κώστας Σταματόπουλος στο βιβλίο «Περί της Βασιλείας στη Νεώτερη Ελλάδα» (εκδόσεις Καπόν), ο μέχρι πρότινος πρωθυπουργός θα εγκαταλείψει βιαστικά την Ελλάδα επιβαίνοντας στο ίδιο μικρό σκάφος που είχε φέρει νωρίτερα τη βασιλομήτωρ Όλγα, η οποία, μετά την ανάληψη της κυβέρνησης που σχημάτισε ο Δημήτριος Ράλλης, θα αναλάβει χρέη αντιβασιλέα. Παρέμεινε στον θώκο μέχρι τις 22 Νοεμβρίου 1920, ημέρα που επέστρεψε από την εξορία ο γιος της Κωνσταντίνος Α’, κατόπιν ενός πανθομολογουμένως νόθου δημοψηφίσματος.
